codzienność

Minął urlop,powrót na Litwe.Do bauera.Po drodze-jadąc przez Iławę,Olsztyn,Królewiećc do Kłajpedy-obserwował niemieckie pociągi wojskowe-te ze wschodu zapełnione rannymi.Widział rozpacz i złość na twarzach tych młodych chłopców,widział ,że wracają w bandarzach,często bez nóg,rąk...współczuł im,ale jednocześnie ich widok napawał jakąś nadzieją-że Niemcy wojne przegrają.Wieści z frontow były skąpe,ale to co widziało sie-przemawiało.Wsrod bauerów też obserwowano nerwowość.Wiedzieli-że jak wejdą sowieci-oni z Litwy,potem Polski ...będą musieli wiać.Dorobek ich i ich przodkow-niestety potracą.Nigdy juz tu nie wrócą.A jaki los podczas ucieczki,kto przeżyje i co w tej Rzeszy będą robić?Zaczynali sie bać.Cóż-sami poparli w swoim czasie nazistow i entuzjastycznie przyjmowali ich początkowe zwyciestwa...ale i zapowiedzi podbicia swiata.To mają co chcieli.Opowieści-o oporze,o antynazistach...to opowieści dla uspokojenia sumień.W Niemczech nie było zadnej siły-po 38-39 roku-ktora przeciwstawiałaby sie choc troche Adolfowi.Tam wszyscy byli za ...za wojną z Polską,za tłuczeniem Żydow,za napaścią na Francje...Rosje...Oni poczatkowo -długo wierzyli-ze swiat bedzie ich.To im wspólczuć????Opłakiwać rannych???A kto płakał,jak nasi walczyli-bo bronili sie,kto zabijał naszych w obozach i na ulicach???Zblizał sie czas sądu i rozliczeń.I -szczególnie ci starsi Niemcy-już to wiedzieli...

Ale praca i zycie pozornie przebiegało spokojnie.Czasem tylko gdzieś listonosz donosił złe depesze-już nie tylko Polakom,Anglikom i innym niewolnikom...tez coraz częsciej Niemcom-ze syn zginął "za Fuhrera".W oczach matek bylo coraz czesciej widać żal...i dobrze-niech wiedzą co przezywały Polskie matki ...

Aloś organizował chleb i inne artykuły do paczek dla ojca i sióstr.Raz w miesiacu mozna było legalnie wysłac paczke.Coraz częsciej też Polacy zbierali sie w dni wolne i wymieniali wieści,marzyli o nadchodzacym koncu wojny,o powrocie do kraju,do rodzin.

urlop....

Gdzieś w połowie 1942 roku-pod koniec sierpnia-Aloś otrzymał os bauera urlop i pismo -że może na 14 dni pojechać do rodziny -do Przesławic.A że już jakoś-wykożystując znajomosci -wydostano z obozu w Potulicach dzieci Zosi-siostry,a Zosia i Boleś otrzymali pracę poza obozem,kuzyni i wujowie-którzy podpisali volkslisty-mieszkali "na swoim"-skozystał z urlpu.Jakaż była radość w rodzinie-że jest cały i zdrowy.Tu też wysłuchał relacji o Zosi,spotkał sie z Józefem i Janiną Mulewskimi-dziecmi Zosi.Wysłuchał od tych dzieci relacji o pobycie w obozie,o życiu tam i losie wszystkich tam osadzonych...o śmierci matki-babci Zofii...o dziadku-Bernardzie-który jeszcze sie tam trzymał...Aloś miał ochote pojechać pod obóz-ale mu to wyperswadowano-brak dokumentów,słaba znajomość realiów i jezyka-wpadka pewna...

Tu też spotkał kolegów i znajomych z przed wojny...tu sptkał kolegów ktorzy przebywali na urlopach z wojska-niemieckiego.Na Pomorzu-w tym wojsku były setki młodych ...paranoja,paradoks...czasem i germanski szantaż-jak w przypadku rodziny Wojtaszewskich-którzy po wojnie mieli sie stać rodziną.Ponieważ mieli sześć synów-w wieku poborowym-aresztowano i wywieziono Teofila do pracy w Szczecinie-i oswiadczono-jak synowie odmówią słuzby w wojsku-Teofila-ich ojca-posadzą w zamknietym obozie-z przymusowego robotnika stanie się więźniem.Poszli do wojska.Ale to już opowieść na inny post.Czas na urlopie szybko minął-bo i codzienne meldowanie sie na policji-sporo go zabierało.Najbardziej źle wspomina fakt-że tu na Pomorzu trzeba było mówic publicznie-tylko po niemiecku-opowiadał-że gorzej było jak tam na Litwie.Ale taka była polityka ówczesnych władz-Pomorze włączono do Rzeszy i zamierzano polskość wytepić-wszelkimi metodami.Aloś był przerażony jakimś smutkiem wszystkich krewnych i znajomych.Polacy tu czuli się jak obcy,jak ludzie drugiej kategorii.Równiez ci-co podpisali volkslisty.To nie byli partnerzy reichsdeutsch'ów.Ale wszyscy nasłuchiwali wieści z frontów.I zołnierze przywozili wieści.To nie były wieści wesołe,zapowiadały -wcześniejsze czy późniejsze zmiany.I kleskę Niemców.A TO NIOSŁO JAKĄŚ NADZIEJĘ!!!!

Smutek okupacyjny

Nadal wojna.Niemcy najechały ZSRR-czy Rosje jak mówiono.Oczekiwano tej wojny-licząc,że wreszcie III Rzesza padnie.Długo odczuwano rozczarowanie-Niemcy parli szybko na wschód.Bauerzy już planowali powiększanie swych majątków,czy tworzenie nowych-gdzies daleko...Polacy,Anglicy,Francuzi patrzyli w przyszłość z przerażeniem...Choć juz w grudniu 1941 jakos miny miejscowych się psuły...Wyczuwało sie niepokój,na stacjach obserwowano pociągi z rannymi,słuchano ich wsciekłych opowieści...Latem 1942 do Alosia dociera wieść o śmierci jego matki Zofii.Lakoniczna kartka z obozu informuje ,że zmarła ze starosci...Bernard już wie,ze totakie obozowe nazewnictwo.Wsród Polaków bowiem krążą wieści o losie ludzi pozamykanych w obozach.Rozpacz ale i potrzeba dalszego trwania.I pocieszające-że Boleś,Zosia -rodzenstwo przeniesiono do prac na folwarkach jako robotników.To wprawdzie nie sielanka-ale los lepszy i bez ciagłego nadzoru policji czy ss.No i wiecej jedzenia...i ciut lepsze.Wie,że ojciec jego -Bernard jeszcze się trzyma jakoś.Wzmaga "organizowanie"przesyłek dla niego-ma nadzieję,ze może chć on przetrwa...Płonne nadzieje,ale wtedy kazda nadzieja podtrzymywała na duchu i mobilizowała do działań.

PIERWSZY LIST Z "WOLNOŚCI"

Gdzieś latem 1940 roku Aloś trafia do roboty w majatku.Właściwie władze tam sprawuje prusaczka-doskonale mówiąca po polsku(Polka?).Tak przypadkiem podrzuca więżniom papierosy,poleca dostarczać dodatkowe ilości chleba wbrew pilnującym wachmanom...i to ona na prośby więźniów-jakoś nawiązuje kontakty z niektórymi rodzinami.Kiedyś wzywa Alosia do swego biura,poleca siadać i długo milczy.Aloś jakoś wyczuwa,że ma złe wieści.Wreszcie Frau oznajmia-że rodzinę wywieziono do Potulic,ze Bernard nie podpisał volkslisy.Informuje Alosia,że ze znanych jej informacji wynika,iż ludzie młodzi pewnie będą gdzieś pracować u bauerów,ale lis starych i dzieci nie bedzie tam słodki.Dziwi sie uporowi jego ojca,Alosiowi też wróży nie najlepszą przyszłość-jeśli pokojarzą go z Bernardem...No i pomaga w przesłaniu pierwszych listów.I tak zaczęła sie korespondencja Alosia z rodzicami a z czasem i resztą rodzeństwa.A w obozie trwa intensywne przekwalifikowywanie jeńców w robotników.Taki los czeka też Alosia.Otrzymuje status robotnika rolnego i wraz z innymi-przewożą go na Litwę-do Kłajpedy.Tam zostaje przekazany bauerowi do pracy.Podlega-jako jeniec-robotnik nadzorowi policyjnemu a bauer wszystkich swoich robotników -na polecenie policji na noc w izbie-urządzonej w oborze dla krów-zamyka pod klucz.Widzą,ze robi to niechetnie i z jakimś ociaganiem się.To kluczenie-trwa jakieś dwa-trzy miesiące.Potem są "wolni".Status robotnika umozliwia kontakty.Polacy spotykają sie w dni wolne,wymieniają uwagi,doswiadczenia...organizują pomoc,paczki dla rodzin osadzonych w róznych obozach.Aloś-jako że wozi zboże do młyna-organizuje mąkę.Ktoś piecze mu chleb,suchary...które wysyła do Potulic.Te paczki-mozna wysyłac było raz w miesiącu-przedłuzają życie Bernardowi i Zofii.Siostra Zofia i brat Boleś-tez tam osadzeni-zostają skierowani do pracy w jakimś majątku-i w zasadzie głodu nie cierpią.Ale o nich i ich losie - byc może potem.A Aloś pracuje jako parobek .W zasadzie wykonuje wszelkie roboty wiejskie,ale najczęściej pracuje przy i z końmi.Orze , sieje zboża,przewozi płody rolne do punktów odstawiania,przywozi gości gospodarzy ze stacji kolejowej,wykonuje codzienne prace przy koniach.A jak wspominał ojciec-były tam konie pod zaprzeg,do pługa i pod siodło.To był dość bogaty Niemiec.Mimo wszystko-ojciec go dobrze wspominał.Twierdził,że to był ludzki człowiek,żaden faszysta.I wieczorami też słuchał zakazanych stacji radiowych-z Londynu,czy Kopenchagi,czasem Moskwy.Niekiedy ustawiał radio na Londyn po polsku i pozwalał ojcu posłuchać-potłumaczyć.Przyrównywał,czy mowią to samo-Niemcom i Polakom.To było jakieś ryzyko,ale i stawiało go w dobrym świetle.I nigdy swoich robotników nie pozwolił skrzywdzić przez kontrolującą policje czy inne służby.Tak biegł czas.I jak na razie-Polaków,Francuzów,Belgów ogarniała tęsknota za domem i jakaś apatia.Obserwowano gromadzenie wojsk.Domyslano się,że Niemcy pewnie napadną zaraz na Rosję.Może tu szlag ich trafi?Kto to wie,nie zanosiło sie,przyszłość rysowała sie pesymistycznie....

Zachowania nowych ....zwycięsców

Jak wspominałem,w południe w pierwszym dniu wojny Przesławice zostały zajęte przez wojsko wroga.Obyło się bez ekscesów.Dopiero po przejsciu wojsk doszła policja i inne formacje...wewnetrzne z SS na czele.Ale najbardziej niebezpieczni okazali sie młodzi Niemcy-żyjący tu ,w Polsce.To oni podpowiadali przybyszom kim kto,kogo aresztować,kogo do lasu...Nowe władze rozpoczeły od aresztu meżczyzn,ktorych podejrzewali lub którzy w/g nich mogli jeszcze walczyć.Aresztowano też Alosia.Wywiezono pod Osztyn-do obozudla jenców wojennych.Ojciec opowiadał,ze w tym obozie los ludzi zależny był od wypadków frontowych.Wrzesień,poździernik-gdy pogoda dopisywała a noce były ciepłe jakoś sie trwało.Ale jak postępowała jesień życie stawało się nieznośne.Marzło się na ciagłych apelach,marzło na róznego rodzaju pracach...ale o nich potem.Upadek Polski i rozbicie ostatnich oddziałow szczegolnie boleśnie tam przeżywano.I zwożono setki,tysiace zgarnietych do niewoli żołnierzy.A w barakach bezustannie trwala debata-kto winien klęsce i to tak upokarzajacej.Szła zima.Dla Alfonsa problemem bylo ubranie-zwineli go przecież pierwszego wrzesnia ,w koszulce...Za papierosy kupił wojskowe buty,bluze,jakis swetr.Zwalniany z obozu Niemiec dał mu płaszcz.To już było coś.Z nastaniem zimy i zasypywaniem dróg śniegiem zaczęto jeńcami odśnieżanie szos.Te wymarsze -zwykle wczesne i powroty późne-to poczatek pierwszych zmasowanych chorob i śmierci .Zdażać sie zaczęły rozstrzelania przy tych robotach...i zaczynał sie głód.Z wiosną zaczeto w lagrze swoistą selekcje.Namawiano jenców z Pomorza i Poznanskiego do podpisywania volkslisty,do wstępowania do ich wojska.Z tego co ojciec wspominał-to nieliczni te listy podpisali-zwykle rodowici Niemcy.W obozie mówiło się,że pewnie szykuje sie nowa wojna,bo rozbudowywano obiekty,namawiano naszych na status robotnika zamiast jenca-aby zwalniać miejsce.Z wiosną zaczeto zatrudniać żołnierzy w okolicznych majątkach ziemskich...ale i wiosna niosła jakieś nadzieje.Alosiowi nie udało sie nawiazać kontaktu z rodziną.Listy wracały.To go przerazało.A pogłoski krążyły o wysiedleniach,o mordowaniu...Jeńcy obserwowali wywózke żołnierzy - Żydów.Po nich do obozu przyjechali czarni i niejako na oczach setek jenców wpędzili na swoje samochody.Nikt nie miał watpliwosci jaki ich los.A Niemcy juz znowu tryumfują...Łamią granice neutralnej Belgii i Holandii iprzwie bezkarnie zajmują Francję...Czy da sie ich zatrzymać?

KONIEC WRZEŚNIA....

Po wrześniowej katastrofie pozornie życie wraca do normy.Ale wszyscy wiedzą że czeka ich zły los.Zdjęcie obok przedstawia rodzinę i najbliższych krewnych pod koniec września 1939 roku.Widać sedziwego-bielusienkiego dziadka Bernarda-obok babulenkę Zosię,przed nimi syn Boleś i kolejno córka Zosia z Łasina,za nią Truda i niejako na drugim planie rodzina Maczkowskich i Brodtzkich-krewni Zosi-babci...Dzieci to Józef i Janina i inne-trudne dla mnie do zidentyfikowania...Na zdjeciu brak Alosia-w lagrze,zieciów Bernarda i Zofii -Gizinskiego-i Kiersteina...okaże się ze los pierwszego zakonczyl sie w Oświecimiu a drugiego-chyba straszniej-bo za kilka miesiecy bedzie swiadkiem mordowania przez gestapo dorastajacych synów...ale to już inna historia...Inspiratorem zdjęć-jak sie po latach dowiedziałem-była babcia Zosia-twierdziła bowiem,że przyszłe wnuczeta powinny choc ze zdjęć poznawać -jak proroczo mawiała-odchodzącą rodzinę.Ona wierzyła-że dzieci Bolesia,Alosia doczekają innego lepszego losu i kiedyś i ją i dziadka wspomną...NO I TAK NIEZDARNIE PRÓBUJĘ PRZYWOŁAĆ ICH CZAS I PAMIEĆ O NICH...Ta fotka-to ostatnie znane mi zdjęcie dziadków...do dziś widzę zadumę i ...łzy w oczach ojca jak patrzył na to zdjęcie...on już od września NIGDY RODZICÓW NIE ZOBACZYŁ...mozna sobie wyobrazić żal i tesknotę i rozpacz osiemnastolatka,trochę rozpieszczonego,wyrwanego przez obcych we wrogie ,obce i nie przyjazne środowisko...gdzie walczyło sie jakoś o przeżycie...

Pierwszy dzień wojny...

Bardzo wcześnie pierwszego września zbudził wszystkich huk armat.Zosia zbudziła sie pierwsza-twierdząć ze zdziwieniem że burza-a nic jej nie zapowiadało.Bernard-po chwili zbudzony szarpaniem żony-to nie burza-to grają armaty-TO WOJNA!!!Rodzina szybko ubrała sie i -jak inni wylegli przed obejścia...Z przerazeniem i zaciekawieniem obserwowali wybuchy na skraju lasu-tam gdzie stacjonowało wojsko polskie...od wybuchów do zabudowań było 150-300 metrów.Bernard zarządził blyskawiczną ewakuacje do centrum wsi-bo tu będzie niebezpiecznie.Z chwilą,gdy niemcom odpowie artyleria-pociski moga spaść na zabudowania.Podobny odwrót rozpoczęli najbliżsi sąsiedzi.Na wóz zapakowano-wzasadzie spakowane wcześniej najcenniejsze rzeczy i żywność.Na wóz i do "majatku" jak nazywano połac .W piwnicach tej masywnej budowli schronili sie przwie wszyscy mieszkańcy wsi.Gdzies w parku czekały konie,wozy...Ludzie czekali ,sadzili,ze nastapi odrzucenie obcych.Cóż-gdzieś koło południa usłyszano warkot samochodów i śpiew kolumny wojska...tego obcego,niemieckiego.Wieś dostała się już pierwszego dnia Niemcom.Wojsko postało troche pod pałacem i poszli dalej.Walki trwały...niedaleko pod Grutą i Mełnem toczyły sie cięzkie boje-ale o tym mieszkańcy wsi dowiedzieli sie potem..Choć ustawiane niemieckie działa kilka dni biły gdziś-nasi tez nie byli dłuzni.Ludność cywilna drżała.Nadzieje jednak na pobicie napastników....malały.I co ciekawe,jak wspominał młody wtedy Aloś-najagresywniejsi do Polaków okazywali się miejscowi,młodzi niemieccy sasiedzi.Wspominał,jak żołnierz niemiecki odpedził bandę miejscowych łobuzów niemieckich tłukących jednego starszego rolnika ktorego konie spłoszyły sie od huku.Te incydenty z pierwszych godzin okupacji zwiastowały nadchodzące zło.Zmagania wojsk we wsi trwały trzy dni.Potem front-jak mawiali byli żołnierze-przesunął sie.Za wojskiem wchodziła administracja,policja...Zaczęto segregować ludzi.Młodych-takich jak Aloś-17-18 to latów uznano za przebranych w cywilow zołnierzy i aresztowano.Nie pomogło tłumaczenie o niepełnoletnosci.Zapakowano wraz z przejmowanymi rozbrajanymi polskimi żolnierzami i wywożono do obozów jenieckich.Alos trafił na teren Prus...Reszta rodziny jakoś - na razie została.Pozwolono wrócić do swoich gospodarstw i zająć sie codziennymi sprawami....według niemieckiego porzadku.Nastąpiła względna stabilizacja.Ludność jakby uspiono.Działały urzedy-głównie rolne.Docierały do Przesławic wieści o działaniu zarządzeń gaulajtera Gdańska - Forstera-bo tam pdłaczono powiat.Słyszano o egzekucjach,rozprawach z Polakami bez sądu.Tu -na razie był spokój.Ale konczyły sie jesienne zbiory,zblizała sie zima.Wszyscy wyczuwali wiszące w powietrzu zło.Wiedziano o GG,o aresztowaniach po miastach Pomorza i Wielkopolski.Słyszano o wysyłkach i wypedzaniach Żydow z Grudziadza i Łasina.Nawet starzy Niemcy cichutko opowiadali o obozach koncentracyjnych w Rzeszy.Mowiło sie tu o Stuthofie...O Alosiu i innych jego rówieśnikach słuch - zaginął.Wyczekiwano wieści o jego losie.BOŻE-JAKAŻ STRASZNA TA NIEPEWNOŚĆ ...I WYCZEKIWANIE NA NIEZNANY LOS.

RODZINNA NIEDZIELA....

Bernard i Zofia postanowili zwołać rodzinne spotkanie dzieci w pierwszą niedzielę lipca.Wysłano zaproszenia do córek,wręcz domagano się przyjazdu wszystkich-z wnuczętami.Bernaś twierdził-że może to ostatnie spotkanie,ostatnia rodzinna uczta.No i przygotowania podjęto jak na małe wesele czy komunię.Oprócz dzieci zaproszono brata Bernarda-Teofila.Jak się okazuje-podobne rodzinne zjazdy organizowano wtedy dość powszechnie.To miało być niejako ustalenie linii postepowania w czas nadchodzącej wojny.Instynktownie wyczuwano że ta nadchodząca wojna zmnieni wiele,że wielu zginie,że niejako zmieni się świat...A zjazd rozpoczął się udziałem w mszy św. w Szczepankach.Po przybyciu do domu w Przesławicach na stołach w ogrodzie czekał obiad.Czegoż tam nie było...Dzieci Bernarda z niedowierzaniem spgladały na stoły i zapowiadającą sie biesiadę...Tym bardziej,że Bernard i Zosia uchodzili za dość skąpych i dalekich od biesiadowania...Aloś i Boleś -mimo że byli domownikami nie wiedzieli kiedy przywiezino dobre wina,wódki i likiery oranżady i jakieś soki...Na stołach pojawiły sie egzotyczne owoce...Po zaspokojeniu pierwszego głodu Bernard uciszył towarzystwo i przemówił.Uciszyli się wszyscy.A on niejako podsumował dotychczasowe życie rodziny,wspomniał o nadchodzacej wojnie.Powiedział,że wie co to wojna-ale ta co nadciąga-to bedzie apokalipsa,że wielu zginie,że w takim składzie już chyba sie nie spodkamy.Własciwie apelował do wszystkich o uczciwe i godne przeżycie tego -co przed nami.Nie udzielał jakichś szczegółowych porad.Twierdził,że nie idzie przewidzieć-co przyniesie los.Myślcie i bądzcie ludzmi -zawsze i w każdych okolicznościach i pamietajcie-że wasz pradziad i ojciec-to starodawni dobrzy Polacy.I nie wstydzcie sie swej polskosci..zło wcześniej czy później przeminie.Pamiętajcie kochani-mnie pewnie zabraknie...a po wojnie powstaną inne czasy.I dobrze bedzie-jak będziecie mogli sobie spojrzeć w lustrze w oczy,jak będziecie mogli podać rękę wszystkim sąsiadom...i Niemcom i Żydom. Mówił też o dawnym zrywie Żurawskich...ponad sto lat wcześniej...Jak mówił-brat Teofil płakał... Jak skończył zapadła cisza i jakis niepokój i dreszcz przeszedł wszystkich.Wreszcie Aloś przerwał ciszę-podniósł kielich i zaproponował toast na rozwianie niepokoi...I aby czarna wizja taty nie spełniła się. Poprawił sie nastrój,wszyscy wzajemnie się pocieszali i cytowali gazetowe teksty o "nie oddaniu guzika..."...Po obiedzie podano ciasta,owoce egzotyczne,kawę-co było tu wielką nowością i zadziwieniem.W tym czasie-prawie do kolacji Bernard rozmawiał z córkami,zięciami i synami,z bratem i przybyłymi na podwieczorek krewnymi Zosi...Do rozmów zapraszał do domu.Rozmawiał "w cztery oczy".Czasem wołał też do siebie Zosię.Nikt nie mówił o treści rozmowy z Bernardem.Po latach-po wojnie-do tych rozmów nie wracano.Były i tyle.Aloś -moj ojciec potwierdził i opisał niejako tą rodzinną niedziele,chętnie opowiadał o tym co na stole,jak pito trunki,jak bawiły sie dzieci,milkł o rozmowie z Ojcem.Podobnie Boleś.Kiedyś powiedział mi-że to taka ich ojca z każdym synem,córką... i innymi tam obecnymi rozmowa.I TYLE I AŻ TYLE!!!! Po wielu latach pytałem Zofię-siostrę ojca o ten zjazd.Z entuzjazmem opowiadałe jego przebieg,relacjonowała mowę dziadka Bernarda,opisywała wystawność posiłków.Gdy zapytałem o te rozmowy milkła.Cóż-powiada-to były takie nasze rodzinne składane sobie testamenty...i tyle.I po namysle dodawała-jakież prorocze.Po tej niedzieli niejako wszyscy zmienili się.Z dużym niepokojem spogladano na przychodzących z pobliskiego lasu żołnierzy.Oni przychodzili po mleko,wodę,czasem handlowali drobiazgami.Ci młodzi chłopcy nie chcieli mówić o nadchodzącej wojnie.Z ochotą przyjeli poniedzielny poczęstunek.I w zamyśleniu coś tam mowili o pozostawionych daleko swoich rodzinach...

NIEMIECCY SĄSIEDZI...

Dziś wiemy-że do wojny było blisko.Obawiali sie jej wszyscy-starsze pokolenie Niemców też-a mieszkało ich w powiecie sporo.Były wsie w większości "niemieckie".W Przesławicach -wyjatkowo-do niemieckości nie przyznawało sie wielu,ale nie daleko w Słupie,Małych Szczepankach,Słupskim Młynie im blizej wojny tym więcej ludnosci przyznawała sie do germańców.Młodzi-tworzyli na pół legalne organizacje,nosili-czasem jawnie uniformy hitlerowskie,odgrazali się polskim sąsiadom za prawdziwe i wyimaginowane -w większosci- "krzywdy",straszyli rychłą "niemiecką sprawiedliwością".I tak biegły dni i miesiące.Polacy najczęsciej prowokacje traktowali jako wybryk młodych,huligańskie ekscesy,starsi gospodarze niemieccy patrzyli z przerażeniem...ostrzegali czasem swoich sąsiadów-aby -w przypadku wojny-wiali na inne tereny.Oni już rozumieli i przeczuwali czym pachnie hitleryzm...Polacy wierzyli w potęgę swojej armii,sojuszników...Zajęcie Austrii,Czechosłowacji nie studziło głów...Tylko ci-co wędrowali czasem po Europie lub po Rzeszy widzieli słabość Polski.Ich niepokoje zbywano-nazywano krakaniem.Nikt-dosłownie -nie przewidział w najszerszej wyobraźni-jaki los czeka mieszkańców...czym jest faszyzm,jakie bestie wstąpiły w cichych i spokojnych sasiadów...ale to dopiero ma nastapić-ale nie wybiegajmy do przodu....

zosia

W rodzinie troszkę zmian.Przed rokiem zmarł mąż Zosi...Sam chyba sobie tą śmieć ściągnął.Pił notorycznie,niejeden raz trzeźwiał na trawie-zimą na śniegu też.Kiedyś nawet uznano go martwym,połozono w szpitalnej kostnicy.Jakiez było zdziwienie i przerazenie personelu-po wejsciu tam-że "nieboszczyk"złazi ze stołu...Wolne odmrazanie w tej kostnicy-przywróciło mu życie.Wniosków jednak nie wyciągnął.No i kiedyś zapadł-po przemoknieciu i przeziebieniu na zapalenie płóc-co skonczyło się smiercią.Zosia owdowiała.Została z dwojgiem dzieci-Józefem i młodszą Janiną.Dla niej zaczął sie nowy okres.I praca w gospodarce i dzieci.Rodzice z Przesławic czesto teraz dogladają i prac i wnuków.No i bracia muszą pomagać w polu.Czynią to-dość chetnie.Szczególnie Aloś.Po sasiedzku siostry-mieszkają rodziny z dorastajacymi córkami.Aloś zaglada i do Romańskich i Wojtaszewskich.U tych pierwszych-za jezorkiem spodoba mu się Jadza,u drugich-Ela. Bernard jednak oświadcza-że Aloś za młody jeszcze...a dziewczyny...pozyjemy zobaczymy.Zofii-matce Alosia-Elżbieta przypada do gustu.Mogłaby być synową-ale za parę lat...Dla osiemnastolatów-za wczesnie na takie amory...I czasy niespokojne.Ucinają więc częste wedrówki Alosia do Łasina.Zosi swatają sąsiada z Przesławic .Przystojnego i pełnego werwy "starego"kawalera-Gizińskiego.Para jakoś dogaduje sie.Ich kontrakt zamienia sie w ślub.Zosia zyskuje partnera i opiekuna.gospodarka - gospodarza,dzieci ojczyma.Wszyscy zadowoleni.Dzis pewnie takie transakcje byłyby nie do przyjecia-wtedy DOŚĆ CZĘSTO STOSOWANE.Takie czasy.Mój ojciec wspominał-że dziadek-Bernard mawiał-"na miłość to przyjdzie czas-jak sie dobrze poznają i obwąchają"...No i nastał czas obserwacji..teraz Gizińskich...Szczególnie dziadkowie obserwowali los wnuków.Ale było wszystko ok! I tak biegł czas...i narastał niepokój.Wszyscy widzieli,że zbliża sie wojna.

kawalerka...

Rok przed wojną.Boleś-trochę ropieszczany przez Zosię-o czym b yła już mowa-lubi sie fotografować.Aloś też.Niestety-zdjęcia -poza tym obok-nie zachowały się.Chłopcy wędrują w wolnym czasie po okolicy.Czasem biorą udział w wieczorkach.W sąsiedniej wsi-Słupie-budowany jest kościół katolicki.Organizowane są tzw wenty-zabawy na rzecz pozyskiwania na ten cel środków.Od dwóch lat parobcy niemieccy,lub przez gospodarzy niemieckich zatrudniani robotnicy-podkupieni odpowiednio-wywołują na tych zabawach burdy-chcąc skompromitować organizatorów,chcąc tez wywołac -celowo-awantury narodowosciowe.I czasem do takich dochodzi.Gospodarze są swiadomi zagrorzeń,czuwają.Bernard też-mimo swego podeszłego juz wieku-bierze udział w wencie-i dla poparcia budowy światyni oraz aby czuwac-by Aloś i Boleś nie wplątali sie w awanture z coraz bardziej niepokornymi niemieckimi sasiadami.Tym bardziej-że Aloś dość zdecydowanie opowiada się przeciwko młodym Niemcom.Niejednokrotnie -dochodzi miedzy młodymi bowiem do scysji... Starsze pokolenie-i Polaków i Niemców jest przerażone i źle wróży na przyszłość.Wszyscy widzą,że las w Słupskim Młynie-zaraz za gospodarstwami w Przesławicach-zajmuje wojsko.Tak wykonują wykopy dla armat,przygotowują stanowiska do ewentualnej obrony lub odsieczy. Do granicy z Prusami Wschodnimi-za Łasin-w prostej linii nie wiecej jak 8-10 km... Coraz częściej nastepują napady prowokacyjne-Niemcy-sami na siebie-najczęsciej-pozorując działania Polaków. Niepokoje narastają.I mało ważne -co piszą gazety.Każdy już wie-że szykuje sie walka-na śmierć i życie.Starzy czują,że to bedzie inna wojna.Że ona bedzie nie tylko między wojskami-ale miedzy ludzmi...że narasta nienawiść-której dotąd tu nie było...Zosia instynktownie próbuje przybliżyc się do swojej rodziny.Ale wie-że oni też się boją.Ich prasa i radio-pełne jadu.Wiedzą-ze tam same kłamstwa,oszczerstwa i wymysły-z piekła rodem-które są porzywką dla młodzieży-widzącej w wodzu-tego co da im wszystkim przestrzeń i zapewni szczęście i panowanie...Tych prostych ludzi-mimo aneksjii Austri,porwania Czechosłowacji ewidentnych bunczucznych przemówień słuchanych w radio-niepokoi.I wszyscy tu są bezradni.Wszyscy wiedzą-władze polskie też-że wielu młodzienców nielegalnie przekracza granicę,tam wcielaja ich do wojska lub po przeszkoleniu wracają...niby wyciszeni...ale tez inni...czekają.Mieszkanców Przesławic niepokoi obecność wojska-tuż za obejsciami,w pobliskim lesie...To obrona ale i wyzwanie.Weterani poprzedniej wojny wiedzą-że w to wojsko bedą bić-ci odpowiadać...a ile tego trafi w wieś??? Od marca napięcie wzrasta.Juz prawie czuć wojnę.Wedrówka do kościoła w Szczepankach,do Gminy w Łasinie czy "po zakupy" wymaga posiadania przepustki.I nawet przy orce w polu-w poblizu lasu-trzeba mieć "papiery".No i niemieccy sasiedzi-jakby uspokoili sie...pobyt wojska i zaostrzone działenia policyjne w całym rejonie przygranicznym jakby uspakajają goretsze głowy...A no...noże to "przejdzie jeszcze obok",albo wiatr rozpędzi.....

zwykła codzienność...

Życie jakby biegło normalnie...Chłopcy rosną,chodzą do szkoły-szkoda że tu tylko czteroklasówka.Jakoś nikt z Przesławic nie przełamuje zaklętego i zakodowanego we wsi zwyczaju,że możnaby dzieci uczyć w pełnej podstawówce w Łasinie,dając dalsze szanse.Tu mówi sie,że najstarszy syn-to przyszły gospodarz po rodzicach-następne-jesli były-to uczono potem na rzemieślnika lub kupowano mu gospodarkę-albo powinien poszukać dziewczyny z gospodarstwem...Nie słyszano o kształceniu chłopskich synów.A córki-poprostu przygotowywano do "bycia kiedyś"gospodynią.W rodzinach mniej zamożnych-część dzieci stawała sie -jak wtedy mówiono - parobkami ...Barnard i Zofia-córki wydali za gospodarzy i zaopatrzyli w ziemię...jeden z synów -z pewnoscią Alfons będzie nastepcą a Bolesiowi sie kupi gospodarkę lub wżeni sie w takąż...Ale jeszcze czas...A na codzień prowadzono -skuteczną i zyskowną gospodarkę.Uprawiano buraki cukrowe,tytoń ,sporo ziemiaków jadalnych-dla miasta,marchew i brukiew dla wojska.Ponadto krowy-co umożliwiało własną produkcję masła,twarogów dla stałych odbiorców w Łasinie i Grudziadzu.Był własny drób,owce...Prawie samowystarczal- ność.I w banku przybywało pieniążków.Bernard nie trzymał bowiem pieniędzy w "skarpecie"-to taki -po dawnych niemieckich czasach obyczaj i nauczka po latach inflacji.Chłopaki dorastali.Im też trzeba czasem "pare groszy".Bernard nie skapił.Uważał,że jak synowie "wyszumią"sie w młodości-będą stateczni -"po wojsku". Zosia też dogadzała synkom.Były dni-że przygotowywała każdemu inny obiad.Fak ten wywoływał usmiechy sąsiadek...jej jednak sprawiało to przyjemność.Trzeba przyznać,że chłopaki ciężko i bez ociagania pracowali.W lot chwytali mysli Bernarda.I często wyręczali go-bo kulał i "chodzenie"np za pługiem było dla niego uciążliwe...Nigdy nie skarżyli się,że robota trudna,że nie mają ochoty.Boleś włanczał się też w pomoc matce-donosił wodę ze studni,kręcił pokrętło pralnicy,pomagał przy pieczeniu,ucieraniu pieczywa...Aloś dużo przebywał z ojcem,słuchał jego opowieści z wojny,słuchał rad gospodarskich i pogladów Bernarda na politykę.Boleś bardziej wysłuchiwał opowieści matki.I z jej polecenia czesto wizytował siostry.Dla niego - uwielbiajacego rower-to frajda jechać do Łasina czy Rogóźna...A rodzice otrzymywali opis życia w rodzinach Zosi i Trudy.

po wielkiej wojnie...

Mijają dni opowieści o powrocie z wojny,rozpoczyna sie jakaś normalność.I Bernard z Zofią zaczynają mówić o teraźniejszości i przyszłości,i inni podobnie.Sąsiedzi zaczynają spotykać się,omawiać -to co nowe,włanczać się w bieżące życie wsi,gminy.Majatek ziemski w Przesławicach - po Zimmermanie przejmuje państwo-on zaginął bez spadkobierców na wojnie-tak mówią.Ziemię w dużej części władza parceluje i sprzedaje chłopom.Dawni pracownicy -rozpoczynają -budowy na swoim.Starzy gospodarze też zwiekszają swoje areały.Bernard też nabywa cztery hektary...dokupuje konie-takie do roboty-ciężkie jak mawia.Wolniutko stabilizuje sie Polska władza w Łasinie,jest pierwszy nasz wójt,polska w wiekszości rada.Tylko ten pieniądz-szaleje inflacja-i tzw polska marka-przypomina o dawnych czasach.Bernard jest ostrożny w zakupach,w gromadzeniu pieniędzy-wie z opowieści z wojny-że inflacja może zniszczyć każdego.Pieniadze -jakiekolwiek sie pojawiają-zamienia w dobra trwałe...kupuje jako jeden z pierwszych maszyny rolnicze-wyprawy dla córek:zastawy,garnki,sztyćce....I zakupuje dwie gospodarki...Przydadzą sie -powiada.Jedną w Łasinie-drugą w Rogóźnie.Tam -jak powiada-wpuszcza-dzierżawców.Mają uprawiać ziemię i dbać o zagrody.To-jak sie potem okaże-wiana dla córek.

Następuje zmiana pieniedzy-wchodzi w obieg silna złotówka-po reformie Kwiatkowskiego.Buduje się Gdynia,buduje sie polskie jednostki wojskowe w Grudziądzu,powstają fabryki...Zwieksza sie zapotrzebowanie na produkty rolnicze.Chłopi na Pomorzu chwalą powstała Polskę.Sceptyczni Niemcy-których tu prawie połowa ludnosci też zaczynają dość przychylnie mówić o nowym państwie.Widzą recesje w Prusach-niedalekich,Gdańsku-niby wolnym...Powracają przedwojenne -dobrosąsiedzkie zwyczaje i obyczaje...A Zosi i Bernasiowi córki dorastają.W miedzyczasie niepokuj wywołuje wojna "bolszewicka".Wszyscy -i Polacy i Niemcy-chcą pokonania najeźćcy.Niektórzy opowiadają swoje wspomienia z niewoli w Rosji w niedawnej wojnie...Są tacy co widzieli pierwsze "nowe porzadki" bolszewików,opowiadają o okrucienstwie nowych władców...Na apel władz-ale i spontanicznie-młodzi idą na tą wojne,gospodarze zakupuja w Gdańsku karabiny i przekazują wojsku...Nawała odchodzi...cud nad Wisłą popędza Rosjan na wschód.Znowu wraca uspokojenie...

Wojna okaleczyła Bernarda-kuleje dość znacznie-ale coraz bardziej -praca i ruch zalecza dawne rany.Tylko sporo szram.Ale z tym można żyć.Czasem tylko -wspomina jakieś epizody,powiada o wybuchach,gazie,poparzeniach...No i ...Zosia w ciąży.Da Bóg-może chłopak sie urodzi?A chciałby...Ze zdwojoną siła pracuje.Uprawiają tytoń-choc mozolnie pracochłonny.Ale daje zyski.Uprawiaja buraki cukrowe-wiele z tym pracy ale sam zysk-za buraki płacą,liscie dla bydła a z cukrowni otrzymuje sie wysłodki,melasę...i inne odpady-przydatne w gospodarstwie.Sieją też rzepak-choć przeróbka odbywa sie pod Gardeją-już na Prusach-ale na granicy przepuszczają.Tam tłoczą olej-dobry i dobrze sie sprzedaje.Tam też sptyka znajomych z przed wojny i Polaków i Niemców...

No i rodzi się syn,Alfons.Może będzie następcą?Rodzą sie pytania i troska aby wyrósł zdrowo.I tak naprawde rodzina ustawia się wokół tego młodego.Rozpieszczają go,staje sie dla dorastających sióstr taką maskotką.Ale dziadek chce -aby nie był maminsynkiem i trzyma dość twardo.Z czasem Aloś towarzyszy ojcu we wszystkich zajęciach...wedruje po polach,lesie...Jeszcze mały-a "pomaga"-tak mu sie wydaje.Po dwuch latach rodzi sie drugi syn-Bolesław.Chłopcy-to pociecha Bernarda.W tym też czasie-zakochuje sie-i wydają Trudę.Chłopak-to syn wojennego kolegi Bernarda-Kerszteina.Po ślubie dostają zakupioną wczesniej gospodarke w Rogóźnie.Dokupują ziemie.Otrzymują od Bernarda gospodarskę i wyprawę;konia,wóz,dwie krowy...od Zosi skrzynię z wyprawą sypialniano-kuchenną.Da Bóg-poradzą sobie.Blisko mieszka stary Kersztein-jakby co zainterweniuje. Niezadługo Zosia też szykuje sie do ślubu.Zakochuje sie w niej daleki kuzyn-Mulewski.Też z tych spod godziemby...Tym razem szykuje sie wielkie wesele i zjazd rodzinny...Bernaś nie wykazuje entuzjazmu-ale Mulewscy naciskają...a konto nowej pary dokupują duży łan ziemi-sasiadujacy z gospodarstewkiem łasinskim Bernarda,mają takie wznioslejsze plany...oni cały czas żyli wspomieniami dziewietnastowiecznymi...Bernaś nie jest zachwycony-on jest realista i twardo stąpa po ziemii...Wie,że tamto mineło,że wielkopaństwo skończyło się,że bez pracy w pocie czoła...Mulewskich trochę zna...widzi jak gospodarka upada-a tyle tam ziemi...Ale Zosia zakochała się,może ona Jana-przyszłego zięcia zmobilizuje do pracy... No i wesele...wielkie,z udziałem gosci z Grudziądza,Bydgoszczy,Berlina i Hamburga...No i te ich głośne i ciche dyskusje.I niektórych zdziwienie-że Jan bierze-chłopską córkę,że to nie pałac a wiejska skromna zagroda...I choć Bernard wie-kim sa ci ludzie-że to jego dalecy krewni...szlag go trafia-ale cóż -zaciska zęby-wesele trwa...I choć w Przesławicach tamtych czasów przeplata sie mowa polska z niemieką-na tej uroczystości-słowa niemieckie go drażnią.A przecież doskonale ten jezyk rozumie...I wtedy w duchu postanawia,że jego synowie nie będą się stykać z niemiecką częścią rodziny,że on już też tam ,u tamtych bywać nie bedzie...I poczęści realizuje swój plan. Dziwny był ten Bernard.Nigdy nie żałował dla dzieci grosza-ale wesele Zosi podliczył...Wyszło-że kosztowało tyle -co osiem mórg ziemiii. Boże - jaka strata...

Mijają kolejne lata.Własciwie podporzadkowane dogadzaniu chłopcom i ich zachciankom.Alfons jest szczególnym pupilem Bernarda-twardy,podobny do ojca i wpatrzony w niego.No i pomaga mu w pracach.Boleś jest delikatniejszy-bardziej przypomina Zosię,często bywa u krewnych Zosi,mały jeszcze a -niewiadomo kiedy nauczył sie mówić po niemiecku...to trochę drażni Bernasia-ale milczy-bardzo kocha Zosię,i wie-że ma zawsze dobre pomysły w gospodarce...ale te ciągoty do Brotzkich...i ciągłe mowy Bolesia,że u wujka Władka,czy Franca to czy tamto...Może odzywają sie jakieś dawne urazy z wojny...może tu i ówdzie budząca się jakieś niechęci...do tamtych...No i gazety opisujace spory i jakieś rozróby w Grudziądzu,Gdańsku...Zauważa,że Niemcy zaprzestają wysyłać swoje dzieci do szkól publicznych-że otwierają swoje...Dziwi się,że władze pozwalają,jest pewny-że kiedyś to się źle może skończyć...

Ale dziś ma inne zmartwienia,takie gospodarskie.Chłopaki rosną-trzeba by o nich pomyśleć.

U Trudy wszystko dobrze-ma dwóch synów.Rosną jak na drożdżach...i z przejęciem słuchają jego opowiesci...Lubia dziadka a to cieszy.Zosia i Bernard co kilka miesiecy zawijaja do Rogóźna-choć to wyprawa. Niepokoją obserwacje Zosi...młodszej córki.Jan Mulewski lubi sie zabawić,popić...Raz nawet Bernard spłacał jego długi komornikowi...Jan obiecał poprawę-ale ...szkoda gadać...I ta córka spędza im sen z oczu.A własciwie-nie córka a zięć...Wie,że gadanie-"a nie mówiłem"-właściwie niczego nie zmienia.A mają już dwoje dzieci,Józefa i Janinę.Boże jakie to fajne dzieciaczki...Pomagają Zosi-córce-jak mogą-bardziej w naturze-to kupią ubranka,sukienki...bo jak Jan dopatrzy sie pieniedzy-już urzeduje w którejś z łasińskich gospód.

Czas mknie...komunia Alosia...

To stare zdjęcie-z lat trzydziestych to jedyna pamiątka-znana i dostępna po Alosiu-z tamtych lat.Z sentymentem spogladam dziś na mojego ojca...I jeszcze w pamieci ten fragment ogrodu z Przesławic i jakby znajomy płotek...drobiazg ale mnie też przypomina własciwie dzieciece lata...no i widoczny fragment stołu...Przetrwał nawet wojne...był u nas-a potem ...po wielu zawirowanich gdzieś zaginął.Patrze na tą fotkę...nie wiele sie to zmieniło w tradycjach od lat...i wtedy z jakąś pompą obchodzono uroczystosci komunijne...Ciekawa ta jego fryzura...Dziś już nikt nic nie powie o tamtym dniu...nie ma już bohaterów z tego zdjęcia ani ludzi najpewniej stojących obok niego...wszyscy pomarli lub pogineli w nastepnej wojnie...albo po niej-ale to już następne historię... PRZEMIJA POSTAC ŚWIATA...

ostatni rok wielkiej wojny

Zdjęcie obok-ze zwózki zboża z Hermanowa-to ostatnie dni pobytu Bernarda przed wyjazdem na front,Stare i sentymentalne zdjecie-za wozem biegnie jedna z córek-dziś już nie można ustalic-która.Nikt już ze zdjęcia nie żyje...ale też pomarli i synowie Bernarda-ale to dużo dalsza historia.A zdjęcie-pamiętam-przechowywane było-jak...relikwia.
Mija lato,jesień i stosowne prace w polu.Do Przesławic dociera wieść o zakończeniu wojny.Radość,euforia u ludzi-tylko gazety jakieś niezadowolone.Wśród miejscowych Niemców jakaś goraczka...Gdzieś tam wyrzucają Niemców,Warszawa wyzwala sie,rozbrajają obcych...w Poznaniu rozruchy...pada nazwisko Paderewski...Dla Zosi te wieści zwiekszają niepokój-dlaczego Bernard nie wraca?Żyje?W niewoli jakiej?Na nowej wojnie?Czas mija.Mówi się o plebiscycie,o walkach,o listach narodowosciowych i wyznaniowych...Niemcy poszukują dla siebie najkorzystniejszych argumentów...A powiat grudziądzki staje sie dość długo niczyj...Wreszcie informacja-do Grudziądza,Łasina...wchodzi Polskie wojsko-Niemcy wycofują sie.Tu będzie Polska.A gdzie Bernard?Zaczynają się tworzyć polskie struktury władzy-Zosię to przeraża...kim własciwie jestem-Polka,Niemka?Jej rozterki rozwiewa Bernard-wrócił-znowu powiązany-dosłownie białymi paskami z koszuli...Jak mówi-uciekł z drzwi smierci.W ostatnich dniach raniony,leżał długo w błocie...Zbierali trupów,poruszył się-przekazali do szpitala.Tam odzyskał przytomność...ale zobaczył całego siebie w opatrunkach... zaczął regenerować się,chciał żyć.Przeżył.Jak ogłoszono koniec wojny-z innymi rozpoczął wedrówke do domu-tym razem z jakiegoś szpitala pod Aahen...Pociągi nie chodziły,w całych Niemczech jakiś bałagan...rewolta.Słyszał,że odradza sie Polska,że Niemcy czują sie poszkodowane mającymi nastąpić zmianami,kontrybucją jaką maja zapłacić Anglii,Francjii i innym...Widział też rozpacz tamtejszych matek po zaginionych mężach,synach...ale co mu tam,on spieszył do domu-do Przesławic.I w tym momencie-wszystko jedno-byle tam dotrzeć,ma nadzieję,że nie stała im się krzywda.Wiedział-że ich strony omijały fronty.Boże-jakież wielkie te Niemcy.Pieszo szedł z innymi powracajacymi długie kilometry.Czasami kawałek jechali jakimś lokalnym pociagiem.Czasem okazywało sie,że jechali gdzieś-"nie -podrodze",trzeba było wracać.I tak całe tygodnie...Dotarł wreszcie do Magdeburga-stąd jakoś jechał pociąg z wojskiem-do Breslau-do Wrocławia.To juz bliżej domu.Z tego Wrocławia-jeszcze tydzień wędrówki-do Gdańska-gdzieś przez Frankfurt,Szczecin...To już jak w domu.Jeszcze dzień dwa.Furmanką,pociagiem ...pieszo.I jest....Boże-jest w domu...jaka radość...i jakoś wszelkie bóle mijają...nawet nie wiele mówi....spać spać sp.... Zosia pomaga mu sie rozebrać,gotuje gar wody i myje,czysci rany,zmienia opatrunki...płacze....z radości. I co tam wojna,jakaś nowa władza,co im tam-są razem ,przeżyli tą przeklęta wojnę...i własciwie-co z tej wojny mają?...ale idzie noc...cicha i dziś spokojna,juz bez leków i złych snów...noc już w świecie bez wojny i bezpiecznym...A CO PRZYNIESIE ŚWIT I NOWE CZASY....KTO BY O TYM TERAZ ....DZIŚ MYSLAŁ. A CZASY IDĄ NOWE....INNE...RYSUJE SIE DOBRA PERSPEKTYWA....ale o tym ....za moment.

powrót na front...

Czas urlopu mija szybko.Zosia wymusiła zrobienie zdjęcia,dziewczynki nie odstępowały ojca ,bez przerwy domagały sie wojennych opowieści. Te nie były budujące,ale mowił im o tym oględnie...jakby oswajał z mogacą-często nie przewidywalną własną egzystencją.Ale zawsze pocieszał-"dziewczyny-ja nie dam sie zabić".No cóż-w nadzieji siła.Dwa tygodnie mineły...całą rodziną odwieziono Bernarda do Łasina-na stacje... Stąd pojechał do Grudziądza-i dalej do Berlina i Aahen...i dalej-na front.On w pociągu-one na bryczce-wszyscy przygnębieni...Kiedy-i czy spotkamy sie jeszcze... A z pól wojennych dochodziły smutne wieści.Wojna zatrzymała sie-wojska stały latami w miejscu.Przeciwnicy-w wojennej propagandzie obrzucali sie...próby budzenia dalej wojennego zapału załamywały sie.Co i rusz dochodziły wieści o zabitych lub zaginionych,coraz częsciej-gońcy donosili koperty z czarnymi opaskami...Niezadowolenie rosło.Słyszano-że w wielkich miastach narastały niepokoje społeczne,coraz częsciej słychac było o rozpadzie mocarstw-o budzeniu sie z niewoli i uśpienia małych narodów.Zaczeto mówić o Litwie,Czechach...Serbii,jakiejś Jugosławi...Coraz częsciej-że odrodzi sie Polska.Ludność polska zaczęła coraz częsciej dowiadywać sie-o "dawnej swej potędze",zaczęto mówić o różnicach miedzy Polakami,Niemcami,Rosjanami...o naszym zniewoleniu,o wredocie -przed dziesiątkami lat-naszych sasiadów...ale też stawiano pytania-dlaczego ta Polska kiedyś w XVIII wieku upadła...Zosię mało interesowały te wielkie sprawy...bardziej codzienny byt i ich los.Kim oni są,gdzie trafią -jak wybuchnie ta Polska..no i czy Bernaś w porę wróci...niech on decyduje-co z nimi-co ją tam ta polityka obchodzi...Aby nie było zbyt mało zmartwień rozchorował się teść i po tygodniu-zmarł.Leciwy był-ale cóż poradzić.Przy pomocy sąsiadów-przygotowała pogrzeb-wysłała depeszę na front-ale Bernasia nie puscili.A może nie dostarczyli nawet depeszy...Front już sie walił...W wojnę włączyła sie Ameryka.W Rosji - jakaś rewolucja,coś tam słyszała ,że do władzy doszli jacyś bolszewicy...Ale ta Rosja to gdzieś daleko,tam nie było Bernarda.On walczy-czy walczył(?) na zachodzie-gdzieś we Francjii. Zosia dalej pracuje w polu,sieje i zbiera plony,uprawia-jak potrafi ziemię.Ciężko-ale cóz począć.A on pojechał na front... I wieści sie jakby skończyły-wysyła sumiennie listy-ale od dłuższego czasu-brak wiadomości.Cisza.Ludzie mowią o rozruchach ...o abdykacji cesarza,o walkach w Warszawie ...o wojnie wewnętrznej w Rzeszy ...o rozpadzie ...swiata.Tak -o rozpadzie jej świata -który znała,który miała w pamięci....Boże świety-a on nie wraca...czy żyje,czy ...tysiące pytań...Kiedyś w Grudziądzu-obserwowała przez chwile koleje...widziała tam pociągi z rannymi,pociagi z wojskiem -jakby skadś uciekali....dokąd jadą?Co za czasy....

urlop na wojnie....

Któregoś dnia Zosia wybrała sie z tesciem orać pole na tzw Hermanowo.To była działka-dokupiona przed wojną z podziału splajtowanego majatku.Z Przesławic nabyli tam działki jeszcze inni czterej ich sąsiedzi.Na to pole trzeba było jechąć drogą-wąwozem-jakieś 1400m.Niby nie wiele,ale spora nierówność o górzystość sprawiała sporo kłopotów...szczególnie jej,nie wprawionej do takiej pracy.Postanowili-z teściem orać pole-bo jesień i pod letnie uprawy tak trzeba.A na innych pomoc liczyc nie było można-każdy miał podobne problemy.Dziadek miał trzymac lejce-Zosia-postanowiła prowadzic konie za łuzdy.Najtrudniej pierwszy -prowadzacy ciąg...potem jakoś będzie.No i tak orzą...Co przejadą pole-sprawdzają,czy skiba w miarę równa,czy prosty ślad...Po trzech godzinach Zosia i jej teść-prawie padają ze zmeczenia.Bo i płog okazał sie cieżki,konie nie bardzo tych koniuchów chciały słuchać...a może przedobrzone i skiba zbyt głęboka...ale teść twierdzi ze "wsam raz".Wtem widzą biegnąca Trudę-z wrzaskiem z daleka-"tata tata przyjechał....".Zosia zostawiła teścia,konie...i popedziła do domu...Prawie na skrzydłach-nie czuła zmeczenia,dnia pracy...wpadła do domu...Widok jak z basni...Bernard podrzucał Zosię,karmił jakimiś cukierkami....spostrzegł żonę-postawił na podłodze dziecko....stanęli naprzeciw siebie...nic nie mówią-patrzą i płaczą...I tak stoją ...Przybiega Truda,patrzy Zosia...Raptem wszyscy chwytają sie za szyję,sciskają w ogólnym szlochu radosci,szczęścia...nadzieji i... Mija pierwszy moment powitań,urywane rozmowy o dniu dzisiejszym...Bernard wychodzi pomóc uporac się staremu ojcu z uprzężą,konmi...a przede wszystkim -jak trzeba -witają się. W pospiechu Zosia wykonuje codzienne oprządki,przygotowuje strawę...wie-że zaraz posciągają sasiedzi-głodni wieści z wojny,może o swoich...Wie ,że dopiero wieczór bedzie dla nich...dla rodziny.Tak już jest na wsi...Do wieczora-Bernaś opowiada swoje przeżycia z wojny.Zosia wie-że nie mowi wszystkiego,omija jakieś złe i straszne chwile,o swojej wpadce na minę tez mówi oglednie...pewnie dlatego że z zaciekawieniem-łykając kazde słowo-słuchają córki i dzieci sąsiadów-które tez sie tu znalazły.Zosia zauwaza,ze Bernard ze smutkiem wspomina poległych,martwi się o rannych...I z jakimś przejeciem opowiada-ze ten wróg-to tacy sami chłopcy,też majacy rodziny...i często wtraca-że po drugiej stronie słychać też mowę polską...Mówi,że po tej wojnie-to chyba świat się zmieni...Potem Zosia słyszy dyskusje mężczyzn...Zastanawia się-jak pozbyc sie dzis tych przybyszów...Ona chce pobyc z nim,córki też-a ta cała wojna-niech ją szlag trafi...Sąsiadki pomogły-wymyslając jakieś pilne prace...
Jedno-co sobie powiedzieli-jutro jedziemy zrobić pamiątkowe zdjęcie-kto wie-co bowiem przyszłość przyniesie...a Bernaś ma po dwóch tygodniach wracać na front...Zosia postawiła na swoim-jutro do fotografa-bo potem bedzie praca,codzienne troski...i czas ucieknie,a ona chce miec z nim -obrazek-i on ma ją zabrac na ten front-na tą wojnę.
Wieczorem Bernas długo rozprawiał z córkami,opowiadał-jak nigdy bajeczki do snu.A dziewczynki nie chciały długo zasnąć.Potem poszedł pogadać z ojcem-teściem Zosi.Boże-co oni tyle gadają...Wreszcie przyszedł...utulił stęsknioną Zosię.Była noc...I pogadali-bez słów. Na słowa jeszcze przyjdzie czas... I żeby tą wojnę,cesarza i ...diabli wzieli...

co z tym zrobić...

Pewnego razu -pod wieczór do jej chłopskiej zagrody zawitali jacyś obcy.Z gazety grudziądzkiej p.Kulerskiego.Są mili-proszą o wywiad.Zofia czuje sie tym skrepowana,zażenowana...Od gości dowiaduje się,że jej mąż-Bernard pochodzi gdzieś z odległego styku Kujaw i Wielkopolski,że rodzina kiedyś posługiwała się herbem...Ci chcą wiedzieć więcej,chcą szczegółów z życia,dopytują-jak to się stało-że dziś są pospolitą chłopską rodziną.Zosia nie potrafi sprostać ich pytaniom... Pyta swojego-sędziwego teścia.Ten niejako z obawą i zakłopotaniem,z wzruszeniem zaczyna swą opowieść.Myli jednak przeszłość z terazniejszością,miesza ludzi...Zosia tłumaczy cichutko gościom-że teść ma ponad osiemdziesiąt lat,że często zapomina,że potrzebuje opieki...tylko czasami jej pomaga w drobnych pracach;przy chlebie,obiedzie jakichs pracach przydomowych,że jego opowieści może prawdziwe,może nie...Ona obiecuje dowiedziec się czegoś więcej od Bernarda-jak wróci...Goście zostawiają pare gazet...tam seria o Polskich rodach na Pomorzu,na Ziemii Chełmińskiej ...Gazeta budzi dumę Polaków,tęsknotę za własnym krajem...rozbudza wolniutko nadzieje,że ta wojna może być jakimś odrodzeniem...Dla Zosi to nowy swiat,nowe wyzwanie...przypomina sobie-jak echo-ciche wspominki teścia-z przed lat...jakieś opowieści w jej domu o dawnych czasach...Wachania jej rodziców-co do ślubu z tym chłopakiem z Polskiego domu i pochodzącego z gdzieś z pod "ruskiej granicy"...ale co ją to wtedy obchodziło.Podobał jej sie wysoki,przystojny Bernard...I zaradny,pracowity i z morgami...Nigdy nie widziano go pijącego,palił tylko fajeczkę i rozważnie wypowiadał sądy o tym -co wokół...I tak jakoś spogladał tęsknie gdzięś ponad wszystkimi...i umiał wiersze...wprawdzie po polsku...ale co jej tam...tu wszyscy znali ten język....ona też...chociaż kończyła szkołe pruską w Lessen-w Łasinie.I był taki czas-nikt nie zwracał tu wielkiej uwagi na pary mieszane-liczyło się tylko morgi,zawód,wielkość warsztatu,konto...no i u młodych wzajemna-choćby sympatia...no i taka sama religia.To było-tu na Pomorzu przestrzegane.
Redaktorzy z Gazety zostawili jej herb...smieszne to i mało istotne-ale niech im tam.Przyjedzie Bernaś-bedzie czas powie co z tym...a teraz są ważniejsze sprawy.Jutro jest odstawa tytoniu do Grudziądza-jak to dowiezie ,jak jej odbiorą...a ztego powinien być dobry grosz... Niespodziewani goscie poszli...Zosia zamysliła sie.Ludzie mówią,że po wojnie bedzie tu Polska...MOŻE!!!Co jej tam-byle Bernaś cało wrócił-a reszta-z nim-bedzie jak Bóg da...

proza życia

Zosia codziennie jakby z większym zapałem i nadzieją gorąco modli się. Jest pewna,że jej modlitwa ustrzeże Bernarda na wojnie,że pomoże dobrze wychowywać córki,że Bóg pomoże jej nie zniszczyć gospodarki-która dopiero jakby "stanęła na nogi".No i teść-choć leciwy-będzie jej jeszcze choć trochę pomocą.Rozpoczyna się codzienna-jak to na wsi robota...i codzienne kłopoty.Czasem w pracach-szczególnie tych w polu troche pomagają sąsiedzi-kuzyni męża.Są to jednak starzy już ludzie których synów też zabrała wojna.Codziennie ukradkiem wygląda posłanca pocztowego.Nie często jednak w jej gospodarkę zachodzi.Bernard pisze nie często.Swiętem są jego listy-i uczy się ich na pamięć.Tak mijają dni,tygodnie miesiące...Gertruda-Trudka-jak mówi do starszej córki kończy szkołe-bedzie pomagać matce.I nauczy sie haftu,szycia,gotowania...taka edukacja młodej panny...no i musi dla siebie-do dorosłości przygotować wyprawę.Zosia wie,że wojna wojną,ale kiedyś się skończy-chłopcy wrócą z wojny lub inni dorosną ,a życie idzie naprzód.Nie tylko przecież dla stołu mają duże stado gęsi,kilka owiec...nie tylko dla handlu uprawia sie len,konopie...Bo potrzebne i pierzyny i poduchy,potrzebne dywany i obrusy,potrzebna pościel...I wszystko to trzeba wykonać w długie jesienne i zimowe wieczory.I czas szybciej mija i porzytek.Zosia uczy Trudę,małą Zofię...Dziewczyny tkają,szyją,haftują.Takie zadanie na parę lat...Bo jej córki muszą zapełnić wielkie kufry różnym dobrem.No i codziennie dziewczyny-pod nadzorem gotują,robią zaprawki,suszą jabłka,zbierają grzyby i td.Te prace ułatwią życie rodzinie przez długie miesiace i uczą...Bo przyszły mąż nie może narzekać-że dostał żonę niezaradną...a ich przyszłe teściowe-bedą oceniać nie tylko jej córki ale i ją.Te wszystkie zabiegi pozwalają nie mysleć we dnie o wojnie.Ale wieczory,noce...ile wylanych łez i westchnień.Ile modlitw i niejako kłotni z Panem Bogiem,że trzyma Bernasia tam ...daleko.W drugim roku wojny-długo nie było wieści.Myśli rozsadzają Zosi głowę.Wreszcie upragniony list...z Pasewalku,ze szpitala. Czyta z wypiekami na twarzy i niepokojem...Jest ranny,ale już lepiej-pisze -pewnie aby jej nie martwić-że to tylko draśnięcie.Zosia wie,że gdyby lekkie-nie trzymaliby -jak pisze-trzeci miesiąć w szpitalu.To nic-ale żyje,może wróci po leczeniu,może go zwolnią z tego wojska.Dowiadywała sie-gdzie ten Pasewalk-ale daleko i kosztuje i gospodarka na głowie...Czeka i pisze.On też często pisze;o sobie i kolegach,o wojennych przygodach.Bagatelizuje swoją ranę nogi,pleców,głowy...Co list-to opowiada zartobliwie o róznych oparzeniach,zadrapaniach.Zosia juz w mysli wyobraża sobie jego stan...I czeka pełna nadzieji,że Bernaś wróci...czeka.

nowy inny czas....jaki????

Idą nowe czasy.Zofia ma tego pełną swiadomość.Bernard wyjechał-a łasciwie wywiźli go -w gdzie tego na razie nie wie.Od sąsiadów i z gazet wie,że rozpoczęła się wojna.Wie,że w wojnę wplątują sie prawie wszystkie narody Europy.To nie może sie dobrze skończyć.Tak naprawdę niewiele ją obchodzą zwycieskie i przegrane bitwy,dywagacje polityków i dziennikarzy.Ona chce,aby jej dzieci wychowywały sie w spokoju,zdrowo,aby było co włozyć do garnka.I czeka i tęskni za mężem.Każdego dnia wypatruje listonosza.I narasta niepokój.Szczególnie wtedy-jak dowiaduje się,że gdzieś już donieśli o czyimś "bochaterskim zgonie za ojczyznę".I pod wpływem Gazety Grudziądzkiej-coraz częściej zastanawia się gdzie jest ta jej Ojczyzna...czy Rzesza czy mająca sie podobno wyłonić Polska.Niemcy zna-tak jej sie wydaje-a Polska?Czy to bedzie jej kraj?Jakie bedą w tej Polsce porządki...Takie i inne pytania zadają sobie tam wszyscy...i coraz głośniej.Ale trzeba wracać do codzienności.Trzeba zająć sie gospodarką.Roboty sporo.Najtrudniej w żniwa-bo brak męskiej siły.Ona też nie ma wprawy w robocie z końmi,ale musi sobie radzić.Tak mają i inne.I jeszcze mysli ....te myśli...głowa boli...Wie,ze któregoś dnia dostanie adres do Bernarda.Jedzie do Łasina z córkami i robi zdjecia-kosztują-ale zaraz-jak bedzie adres-wysle jemu.Bedzie mięć i ją i córki -choć w mysli przy sobie.I musi się spieszyć-bo u fotografa kolejka a na zdjecia czeka się...I takich jak ona jest wiele...a przecież on może w kazdej chwili napisać.Nie może czekać.Dla niego kazdy czas moze być bardzo cenny.Udaje się w porę.Otrzymuje list z poczty polowej....Boże-gdzie to jest....ktoś tam przyjechał na urlop-powiedział-ze Francja.Boże,gdzież tego mojego Bernasia wysłali...Ale są zdjecia.Odpisuje i wysyła.Zaraz na nastepny dzień....Jednak żyje-da Bóg-wróci z tej przeklętej wojny.Ale to dopiero początek,pierwsze miesiące...

wojna narodów tuż tuż...

W domu Bernarda i Zofii zachodzą zniany.Dziewczyny rosną,wre praca -jak na razie szczęści się.Od paru lat urodzaje,bardzo poprawnie układa się z sąsiadami- Klucznikiem,Rujnerem i potężnym junkrem-Zimmermanem.Ten ostatni niewiele przebywa w Przesławicach-przeciezż to nie jedyny jego majatek-inne,chyba okazalsze są gdzieś daleko-pod Olsztynem i Królewcem.Tu administruje rządca-Polak i dobry człowiek.Czasem pomaga chłopom,czasem innym mieszkancom wsi..Junkier zdaje się tego nie zauważać.On raczej zaglada tu-w podrózy do Berlina czy Monachium.Gdzieś tam ma krewnych swoich i żony.
Ludzie jakby przyzwyczaili się do otaczajacej ich rzeczywistosci.Ale coraz częsciej z niepokojem przegladaja gazety...Zaczynają je nabywać... przy wieczornych spotkaniach karcianych,czy niedzielnych wedrówkach z kościoła-katolickiego czy protestanckiego-wrze...Są pytania-czy jednać sie z Austrią,jak zachowa sie Francja,co Rosja...no i nie pewna Ameryka.A każdy ma swoją teorie i "wysyła"cesarzowi własne rady.Wszystkich ogarnia swoisty niepokój.Rodziny niemieckie czują sie pewniej.Oni wierzą,że pobiją sasiadów,że dadzą nauczkę,że zdobędą nowe przestrzenie-jeszcze pamietaja zwycięstwo Bismarka nad Francją i apanaże...Są pewni-że wojna-da im nowe bogactwa i potegę państwa.A że będą straty -no cóż-na pewno nie wielkie i będą dotyczyć "kogos tam".Z niepokojem nasłuchuja kobiety,żony,matki...Te wiedzą,czują że idzie złe. W Przesławicach też się szykują do wojny.Chłopi obmyślają,jak uchronić synów,czasem samych siebie przed poborem,jak żony mają obsiewać pola ...Nieszczęście przychodzi nagle.Policja roznosi karty powołania.W Grudziądzu ma być komisja-tam przebadają-kto zdolny-natychmiast w kamasze.I tak się dzieje.Zaskoczenie uniemozliwia wykrety-władze sprytnie rozgrywaja tą partie-w mieszanym polsko-niemieckim środowisku.Bernard ma pecha-wcielaja do wojska.Dostaje przydział do artylerii-na zachód Niemiec.Przygotowują sie do ataku na Francję.Zosia jeszcze próbuje go wykupić,dociera do ważnych osobistosci powiatu-wykorzystuje niemieckie pochodzenie...Niestety-nie udaje się.Z Przesławic zabrano wszystkich gospodarzy i sporo parobków,bez wzgledu na narodowość.Władze są nieugięte.Widać,że idzie długa,bezwzgledna rozprawa z przeciwnikami .A prosty lud-kogoż on obchodzi...Ważne są interesy cesarza i generałów...no i ta propaganda...ona najbardziej niepokoi...Zosia wraca do domu.Zmęczona zasypia przy stole-Boże-jak ja sobie poradzę.Dziewczynki małe,teść - 78 lat i prawie dziecinny i też własciwie potrzebuje opieki.Czasem pomagali jej chłopcy z majatku-bo tam słabo im płacili,ale czy zechca pracowac dla niej? no i pewnie ich też zaraz pobiorą do wojska...-Boże pomóz przetrwać.A to dopiero pierwszy dzień samej,bez wsparcia...No i gdzie go wywiozą....same niewiadome....

i tak to się zaczęło...

Z tym dzieckiem-Zosią rozpoczęła się pewna stabilizacja.Dokupiono ziemii na tzw Hermanowie,wybudowano wszechstronna szopę-która spełniać zaczęła obory,stajni,chlewni i kurnika-obok wybudowano stodołę .W sąsiedztwie z domem założono sad. Dziewczynki rosły.Dziadkowie myśleli też o następnych dzieciach... i pracowali.Docierały do nich jednak niepokojące wieści.Mówiło się o nadchodzącej wojnie. Gazeta Kulerskiego niejako z optymizmem pisała o niepokojach dopatrując się w tym szansy na -jak mawiano-wybuch Polski.Chłopi byli raczej sceptyczni.Oni już wrośli w rzeczywistość,chcieli spokojnie żyć.Na Pomorzu wszelkie zamierzenia wyzwoleńcze nie były zbyt silnie zakorzenione.Sadzę,ze wynikało to głownie z wpływu żywiołu niemieckiego na tych terenach już od czasów pokrzyżackich.A stosunki z sąsiadami-Niemcami były z reguły poprawne.Dochodziło tu zresztą do małżeństw mieszanych.Ta sytuacja trwała zresztą długo-do lat trzydziestych dwudziestego wieku.W takim klimacie żyją też Żurawscy.Tworząca się spokojnie zamożność,stabilizacja życiowa przypominała Bernardowi,że pochodzi z wielkopolski,że rodzina ma ziemiańskie korzenie.I fakt,że żona Zofia-z Wieczorskych-już zniemczonych znacznie tubylców -doskonale opanowuje język,zaczyna czytać polskie ksiąski,polskie baśnie dziewczynkom niejako uzewnętrznia jego ciche marzenia. Gertruda kończy siedem lat i musi iść do szkoły-pruskiej.Ale Bernard -początkowo na książce do nabożeństwa,potem na gazecie Kulerskiego uczy jej polskich słów.Te nauki chwyta też Zosia. Dziewczynki wiedzą,że polskich baśni i opowiadań lepiej w szkole nie ujawniać.Bo Zosia też idzie do szkoły.Dziewczyny są wychowywane dość konserwatywnie,po chrześcijańsku i do pełnienia kiedyś roli matki o gospodyni.Z obu kultur-polskiej i niemieckiej -jak sądzę bierze się najbardziej przydatne wzorce. To kiedyś ma zaowocować pracowitością,systematycznością ,uporem...
jasnym stawianiem sobie celów i wymagań, pokornym przyjmowaniem wszystkiego co "zsyła opatrzność".To ma owoco- wac dużym szacunkiem dla starszych ,dla rodziców dziadków i następnych pokoleń. W domu często zaczyna się mówić o wojnie. Wszystkich powolutku ogarnia niepokój...Bernard opowiada żonie i dziewczynkom - jaką była kiedyś Rzeczpospolita.Czasem skads przynosi ciekawą książkę,wspólnie czytają...A pod nieobecność córek wydaje dyspozycje-"na wypadek gdyby go zabrali do wojska,gdyby zginąć przyszło...". Tak mijają dni,miesiące i lata...W domu tymczasem przeżywa się wiele drobnych radości.A to z zakupu pralki -na korbę,z nowej maszyny do trawy ,a jak trzeba i ścinania zboża.Cieszy rynek - na mleko a przede wszystkim masło i sery-które Zosia produkuje i zawozi do Grudziądza.I dość szybko znajduje odbiorców.To spory zastrzyk w gospodarkę.I systematyczny.Dziewczynki nie sprawiają większych kłopotów,uczą się nieźle...Bernard ogradza obejście,po cichutku myśli o budowie -może za pare lat dużego ,przestrzennego domu-takiego pałacyku-marzy mu się.Ale nie wie że już na włosku wisi wielka wojna narodów.Ta wojna odmieni życie wszystkim... A propaganda pruska-nie wierzą jej polacy,sceptyczni sa też niemieccy sasiedzi.Niepokoją się-jak zwykle najbardziej kobiety.One wiedzą,że wojna to ich głównie zmaganie sie z pracą,utrzymaniem gospodarstw,wychowywaniem dzieci i nie daj Bóg z przemaszerowującymi wojskami...wszystko jedno czyimi...

Dawno dawno...

Dawno-w połowie dziewiętnastego wieku-Europa na jakiś czas -politycznie zastygła.Tak wydawało się masom...Ludzie zaczęli dostosowywać sie do ówczesnych granic i rzeczywistości.Wrzało-w kongresówce i w warstwach szlachecko-ziemiańskich,szczególnie wśród młodzieży. Tak zwykle bywa...
W zaborze rosyjskim wybucha powstanie-a jest 1863 rok.I najmniej ważny był powód-to wcześniej już wrzało i conieco promieniowało na wszystkie dawne polskie krainy.Nie będę tu opowiadać dziejów tego powstania-napisani bowiem tomy.Wspomnę tylko-że ochotę do walki wykazywali również młodzi z prusko-rosyjskiego pogranicza.Rodziny wstrzymywały mlodzięców z różnym skutkiem.Podobnie było z młodymi Żurawskimi.Rodzina mieszkała w rejonie podpoznańskim.Posiadała tam spory majątek ziemski.W zasadzie oporu jawnego prusakom nie okazywała-bierny-jak wtedy wszyscy;a to z ociaganiem płacono podatki,to szukano najrózniejszych sposobów ich unikania lub zmniejszania...I organizowano sie wokół kas-zapomogowych,wokół Cegielskiego...Chciano udowodnić Niemcom-że Polacy to dobrzy,zorganizowani gospodarze swojej małej ojczyzny.I nawet akcje Bismarka i jego Kulturkampf własciwie przegrały.Ale może dlatego-każdy przejaw polskości był z moca tępiony.Wykorzystano udział sporej grupy młodych ludzi zasilających powstanie w Warszawie jako motyw do represji.A że z naszej rodziny bracia pradziadka poszli w kongresówkę-Prusacy w zemście upaństwoili ich majateczek,a potem szybko rozparcelowali-tworząc własciwie nieodwracalność.Tak postąpili wszędzie tam-gdzie właściciele-Polacy-w jakikolwiek sposób narazali sie władzy pruskiej.No i był pretekst-udział w zagranicznej wojnie.Mało znane są losy wielu z rodziny-rozeszli się po Wielkopolsce i Pomorzu...Rozjechali sie po całych Niemczech,wyemigrowali za wielką wodę....Taki Polaków los.Tak trafiła w rejon gminy Łasin(Lessen)młoda para - Bernard i Zofia Żurawscy i inni ich znajomi i krewni.Pozwolono osiedlić im się w przeznaczonej do wycinki części lasu we wsi Przesławice.I oni,i inni-pobudowali ziemianki i rozpoczeli karczowanie lasu.Każda z rodzin otrzymała po kilka mórg do wykarczowania i obietnicę,że jak doprowadzą do uprawy-to nabędą prawo wykupu tych działek.Nastał czas ciężkiej,wytężonej roboty.I własnie ta ciężka robota zintegrowała wszystkich osiedleńców ziemianek.Zdali sobie sprawę,,że tylko wysiłkiem grupowym-jest szansa na wykarczowanie korzeni,uczynienie ze zrębowiska uprawnego gospodarstwa.Karczowali,chodzili na zarobek do sąsiadującego majatku junkra,niektórzy dodatkowo trudnili się kowalstwem,szewstwem,pracą sezonową w cukrowni w Mełnie...Z czegos przeciez trzeba było kupić konia,krowę...jakieś narzedzia...chleb...Jak wspominano po latach-to były cztery lata niesamowitej biedy i samozaparcia,ale i nadziei-że bedzie lepiej...
I tak w trudzie,niejako kosztem niesamowitej siły woli,pracy w pocie i prawie bez opamietania wybudowano-na kolonii-jak mawiano-Przesławic -DOM.Jak był dom-pojawiła sie pierwsza córka...I nowy cel i motyw działania.Był rok 1903 lub 1904...A córkę ochrzczono w Łasinie-i nadano imie Gertruda.Dom zaczyna nabierać rumieńców,taki jest zawsze urok pojawiających sie dzieci. I władze jakby zapomiały o tych osiedlencach...Umozliwiono im zakup notarialny wykarczowanych działek.Moi dziadkowie otrzmali tego 15 mórg-to jakieś niespełna 4 hektary.To juz było coś.Ale i sielanka jakoś zaczęła pryskać.Tu i ówdzie przebąkiwano, że idzie wojna.A Trudzia rosła-w domu uczyła sie pisac i czytać po polsku,w szkole-po niemiecku.Bo do szkoły trzeba było ja wysłać-takie było już pruskie prawo.Dziadkowie otrzymywali też -polską Gazetę Grudziądzką wydawaną przez ówczesnego działacza-Kulerskiego.Na tej gazecie dzieci Polaków poznawały własną historię i dzieje swojego regionu.Wolniutko rozbudzano lub przypominano o polskości.O tym też przypominali niejako zaborcy okresowymi represjami i upokorzeniami.Własciwie działania władz utwierdzały-szczególnie-znowu najmłodszych-ze "cos trzeba z tymi prusakami zrobic".Dziś wiemy,że teren powiatu grudziadzkiego w 70 % zamieszkiwała ludność polska,jakieś 8-10% żydowska-reszta-zdecydowanie nie wielka-to Niemcy.I mimo rzadów niemieckich-oni też w części sie polonizowali.Tyle historii.Rok 1906 -rodzi się Żurawskim druga córka-Zofia...

zamiast wstępu...

Zapowiadałem sobie i rodzinie,że nadejdzie taki dzień i zacznę spisywać dzieje rodziny-taką sagę rodu.Zdaję sobie sprawę,że nie jest to proste przedsięwziecie,że wiele faktów z przeszłości nie posiada już jasnego udokumentowania,niektóre trzeba na bieżąco odszukiwać.Mam nadzieję,że część znajomych,krewnych włączy sie w to dziełko,że komentarzami i uwagami wesprze lub naprowadzi na dobre drogi lub wstrzyma albo zmniejszy zapisy fikcji.Zdaję sobie sprawę,że połączenia faktów i przejścia od do nowych wydarzeń czasem zmuszą do dorobienia opowieści.Postaram sie,aby były to opisy,monologi i inne sceny rodzajowe najbardziej prawdopodobne. To moje pisanie-to taka ochota zapoznania pokolenia moich synów i wnuków z rodzinną prawdą i legendą.Bo dobrze-gdy wiemy "skąd nasz ród".Pisanie rodzinnej sagi,opisu klanu wymaga - jak sądzę odniesienie do otaczającej rzeczywistosci politycznej,gospodarczej.Na szczęście dość dobrze znam poglady na wiele spraw ówczesnych czasów moich rodziców,ich najbliższych,znam z opowiadań zachowania i niejako cytaty wypowiedzi dziadków i ich rówieśników,znajomych.Nie wspomnę już o czasach z mojej młodosci...Zdaję doskonale sobie sprawę,że w tekście będą pojawiac się błędy-czasem i ortograficzne.które postaram się-po zauważeniu- poprawiać.No i te komputerowe,słabe przyciśnięcie klawisza itd.Będę wdzięczny za konstruktywne uwagi czytających,a złośliwe-też przezyję...Mam nadzieję,że moi a z czasem i inni ,poznają wycinek z polskiego folkloru i kolorytu,conieco z życia Polakow poprzednich wieków,Polaków z pogranicza warstw społecznych,z życia w zaborze pruskim i w czasowych asymilacjach. To jakby nowe okreslenie,czasowa asymilacja-ale bywała.Jak obserwuję przełom dziewiętnastego i dwudziestego wieku -to zaskakują mnie najróżniejsze koligacje i powiązania ówczesnych ludzi w regionie rzeki Osy...Ale szczegóły-same sie pokażą. No i od jutra - DO ROBOTY!!! Aby ocalić od zapomienia!!!